کاخک مرز میان روسیه و انگلیس!
در قرار داد ننگین ۱۹۰۷ دو ابر قدرت انگلیس و روسیه ایران را میان خود منطقه تقسیم کردند. نام کاخک در سند رسمی این قرارداد به عنوان این خط فرضی آمده است.
.
.
.
قرارداد ۱۹۰۷ که یک معاهده دوستی بین دو کشور انگلیس و روسیه بود، در تاریخ ۳۱ اوت ۱۹۰۷م/ ۲۱رجب ۱۳۲۵ ه.ق/ ۹ شهریور ۱۲۸۶، در زمان نخستوزیری امینالسلطان اتابک در سنپطرزبورگ، پایتخت روسیه، به امضای ایزولسکی وزیر خارجه روسیه و نیکلسون سفیر کبیر انگلستان در روسیه رسید. این قرارداد مربوط به اساسیترین موارد اختلاف دو قدرت روسیه و انگلیس در آسیا، یعنی تبت، افغانستان و ایران میشد. بر اساس این قرارداد، استعمارگران برای جلوگیری از اصطکاک منافع و درگیری، مناطقی از آسیا را همچون ملک شخصی خویش تقسیم کردند. در این جهت، تبت زیر نفوذ انگلستان و افغانستان زیر نفوذ روسیه قرار گرفت و ایران به دو منطقه نفوذ و یک منطقه بیطرف تقسیم شد. یکی از موارد بهتآور در مورد این معاهده این است که دو کشور در مورد کشور سومی تصمیم میگیرند و تمام آب و خاک و منابع آن را همچون ملک شخصی بین خویش تقسیم میکنند، بدون آنکه حتی به این کشور اطلاع دهند. این قرارداد یکی از وقیحانهترین سیاستهای استعماری روس و انگلیس را به نمایش میگذارد که چگونه حاکمیّت سیاسی، استقلال و تمامیّت ارضی یک کشور را نادیده گرفته و بر آن چنگ میاندازند.
متن این قرارداد شامل یک مقدمه و پنج فصل است. ما در اینجا دو ماده را به بنا به اهمیتی که برای ما داشت می آوریم.
ماده اول
دولت بریتانیا متعهد میشود در ماورای خطی که از قصر شیرین، اصفهان، یزد و کاخک گذشته و به نقطهای از مرز ایران در محل تقاطع مرز روسیه و افغانستان منتهی میشود، برای خود امتیازی، خواه سیاسی باشد و خواه تجاری از قبیل امتیاز راه آهن، بانک، تلگراف، راههای شوسه، حملونقل، بیمه و غیره تحصیل ننماید و از اتباع انگلیس یا دولت ثالث در تحصیل این امتیازات پشتیبانی نکند و در صورتی که دولت روسیه در صدد تحصیل این قبیل امتیازات در این ناحیه باشد، دولت انگلیس خواه مستقیم و خواه غیرمستقیم مخالفتی ابراز نکند. بدیهی است محلهای تعیین شده فوق قطعهای است که دولت بریتانیا متعهد میشود در صدد تحصیل امتیازات فوق الذکر در آنجا نباشد.
ماده دوم
دولت روسیه از جانب خود متعهد می شود در ماورای خطی که از مرز افغانستان از گزیک شروع شده و از بیرجند و کرمان گذشته و به بندر عباس منتهی می شود، برای خود و اتباع خود و همچنین به نفع اتباع دولت دیگری، امتیازی خواه سیاسی باشد و خواه تجاری از قبیل امتیاز راه آهن، بانک، تلگراف، راه شوسه، حمل و نقل، بیمه و غیره تحصیل نکند و در صورتی که دولت انگلیس در صدد کسب این امتیازات برآید، دولت روسیه مستقیماً یا به طور غیر مستقیم مخالفتی با آن ننماید. بدیهی است محل تعیین شده ی فوق قطعه ای است که دولت روسیه متعهد می شود در آنجا در صدد تحصیل امتیازات فوقالذکر بر نیاید.
بر اساس قرارداد ۱۹۰۷ ایران به سه حوزه تقسیم شد . منطقه شمال ، حوزه نفوذ روس ، منطقه جنوب حوزه نفوذ انگلیس و یک باریکه بی طرف در مرکز در نظر گرفته شد تا اینکه این منطقه حائل نیز در سال ۱۹۱۵ به دولت روسیه واگذار شد.
همانگونه که مشخص است در این قرارداد فاصله ما بین کاخک تا بیرجند به عنوان منطقه بی طرف عنوان شده است. که علی الاصول دو کشور برای دخالت در منافع این منطقه باید با اطلاع دیگری وارد فعالیت شود. اما این بی طرفی به جای ایجاد امنیت، اشوب های بیشتری را برای منطقه به ارمغان اورد.
قرارداد ۱۹۰۷ روحیه مشروطهخواهان ایران را بسیار تضعیف کرد. از این پس عرصه بر مشروطهخواهان ایران تنگ گردید. سیاست بین الملل و قدرتهای خارجی نه تنها پشت مشروطهخواهان را خالی کرده، بلکه به کمک نیروهای استبدادی شتافته بودند. قرارداد ۱۹۰۷ همانند روحی در کالبد نیمهجان استبداد ایران دمیده شد و آن را بیش از گذشته در مبارزه با مشروطه نوپا مصمم ساخت.
پیامد های این قرار داد آنچنان وسیع بود که تاریخ را در تمام ابعاد تحت تاثیر خود قرار داد. به نقل از احمد کسروی کشته شدن اتابک ، یک سنگ بزرگی را از سر راه پیشرفت مشروطه برداشت و امید می رفت که از آن پس پیشرفت بهتر و تندتر باشد ولی افسوس است که در همان روزها یک سنگ بزرگ دیگری در سر راه آن پدیدار گردید و ان پیمان ۱۹۰۷ م دو دولت روس و انگلیس بود.
بدین ترتیب سال های ۱۹۰۷ تا ۱۹۱۷ از تلخترین و سیاهترین روزگاران تاریخ ایران به شمار می رود. در نهایت امر با بروز انقلاب کمونیستی در روسیه که یکی از نتایج جنگ جهانی اول بود، باعث اضمحلال نظام تزاری در شمال ایران شد. این رخداد عاملی فرخنده در اقبال بلند مردم ایران شد و با فروپاشی روسیه قرارداد ۱۹۰۷ نیز ملغی گردد.
در فاصله این ده سال نیروهای روس به منطقه ما وارد شده بودند و خسارات زیادی هم وارد کردند. ماجراهایی که برخی پیرمردهای محلی هنوز یادشان است و یا از پدرانشان شنیده اند بسیار دردناک است. ما در اینجا برخی سندهایی که یافتیم را منتشر می کنیم. سندهایی که نشان از بیماری و رنج افزون منطقه است. روزهایی که از یک سو قحطی و فقر و از سویی دیگر ناامنی ، جان مردم را به راحتی از آنها می گرفت.
در این سندها نام برخی از اشخاص هم امده است. مانند پدر ملاعلی از بزرگان بیدخت. انچه که در این سندها روایت نشده است رنجی است که بر توده مردم رفته است. وقتی روس ها بدون اجازه وارد خانه بزرگ یک منطقه شده اند و او را با خود برده اند. قابل پیش بینی است که با افراد عادی و رعیت جماعت چه کرده اند.
امنیت، هدیه ای الهی است که اکنون در منطقه ما وجود دارد. نعمتی که به راحتی وجودش را از یاد می بریم اما هر لحظه خوشی ما بدان وابسته است. ای کاش روزهای سخت پدرانمان هیچ گاه برای ما تکرار نشود. آمین
از اینکه برخی کلمات سند ناخوانا بوده و دقیقا تایپ نشده است عرض خواهی می کنیم.
احمد یوسفی مقدم
– سند شماره ۱
از تربت نمره ۸ سفارشی شب ۶ اسد
طهران توسط حضرت اشرف آقای مشیرالسلطنه دامت شوکته حضور مبارک اعلیحضرت همایونی خلدالله ملکه و مجلس مقدس شیدالله ارکانه نظامیان دولت بهیه روس که برای جلوگیری آلمانی ها عازم تون هستند جمعه و یکشنبه از جومند مرکز گناباد امدند به بیدخت ابوی جناب حاج ملاعلی را بعد از قدری غارت منزلشان، ایشان را بردند جومند و لیله بعد به طرف تربت حرکت دادند . با اینکه سلسله عرفا جز انزوا شیوه نداشتند و ندارند جهت معلوم نیست علاج تکلیف دعاگویان مرحمت فرمایید
.. امضا حسن
.
.
– سند شماره ۲
مجلس شورای ملی
به تاریخ شب ۱۸ شهر رمضان سنه ۱۳۳۳ قمری
آقای مشاورالممالک
فدایت شوم از قرار تلگرافی که از مشهد رسیده نظامیان دولت بهیه روسیه که در خراسان هستند در بیدخت به منزل جناب حاج آقا ملاعلی که از سلسله فقرا هستند ریخته بعد از غارت منزل مشارالیه خود مومی الیه را به جومند برده از آنجا به طرف تربت حرکت دادند . لازم است در این خصوص اقدامات سریعه به عمل اورده موجبات استخلاص مشارالیه را فراهم و نتیجه را به مجلس اطلاع دهند.
.
.
– سند شماره ۳
اداره تلگرافی دولت علیه ایران
از قابن به تهران ، نمره قبض ۱۸۹، نمره تلگراف ۷۳ به تاریخ ۲ سنبله سنه ۱۳۳۳ قمری
توسط آقای مبصرالملک نماینده خراسان مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه، بیست یوم دویست روزی در کاخک توقف و از ایاب و ذهاب علیق بواسطه ملخ زردی بی ابی غیر مممکن رعایا متضرر حمل علیق به واسطه حرکت سالدات به اطراف قدغن ، از دولت برحسب کل محولات علیق حواله والا تکلیف معین
خدام شریعت ، محمدعلی محمد ابراهیم فنائی کاخکی، احمد حسام متظلمین ، محمد ثقه الاسلام ، محمد باقر نصرالله موسوی
.
.
– سند شماره ۴
به تاریخ ۱۷ شهر شوال سنه ۱۳۳۳ قمری
وزارت جلیله خارجه
جمعی از علمای قائن توسط آقای مبصرالملک نماینده محترم تلگرافا شرحی مبنی بر تشکی از اقامت سواره خارجه در کاخک و نبودن علیق بواسطه ملخ خوارگی به مجلس مخابره نموده اند سواد انرا لفا ارسال نموده پس از ملاحظه نسبت به اسایش اهالی آنجا اقدام زودتر به هر طور مقتضی تامین و نتیجه را اطلاع دهند.
منابع:
– پیام بهارستان . قرارداد ۱۹۰۷ به روایت اسنادکتابخانه مجلش شورای اسلامی.. احمد مظفر مقدم. پاییز و زمستان ۱۳۸۷
– تاریخ مشروطه ، احمد کسروی،
– اختناق ایران . مورگان شوستر. ترجمه حسن افشار
.
.
.
از تلاش های شما متشکرم
لطفا بازم درباره کاخک مطلب بگذارید.